İzmir’de bir Fotoğraf Evi Müzesi: Hamza Rüstem

 “…Çapkın gülüşü şöyle faytona binişi Kordelia’dan ne kadar başkaydı her kadından her bakımdan… “ Atilla İlhan dizelerindeki Despina’nın faytona bindiği Kordelia işte tam da binlerce yıllık geçmişe sahip Karşıyaka’nın Rumlardan kalma eski adı.

Hala geçmişin izlerini taşıyan, kendine has yaşam tarzıyla ön plana çıkan ruhu olan bir şehir.

Araya saklanmış eskinin izleri ile zihnimdeki yeni görüntüleri birleştirmek için İzmir’in en köklü fotoğraf stüdyolarından biri olan Hamza Rüstem Fotoğrafhanesi’nin yaklaşık yüzyıllık bir geçmişe sahip koleksiyonundan oluşan müzesini ziyarete gidiyorum.

2011 yılında açılan bu müze Türkiye’deki ilk ve tek fotoğraf müzesi. Avrupa’da olsa girmek için kuyruk bekleyeceğimiz klişesini de eklemeden geçemeyeceğim. Doğru tahmin giriş ücretsiz ve tek ziyaretçi benim.

Bahaddin Bey, Osmanlı topraklarında fotoğrafhane açan ilk Müslüman fotoğrafçı, 1897 yılında Girit’te kurduğu fotoğrafhaneyi 12 yıl sonra yanında çıraklık yapan makine mühendisi Giritli Hamza Rüstem’e devrediyor. Mübadele ile İzmir’e gelen Hamza Rüstem stüdyo fotoğrafçılığına ek olarak fotoğraf malzemeleri de alıp satıyor ve 1931’de İzmir’de “Hamza Rüstem Fotoğrafhanesi” ünvanı ile koleksiyonerliğe de başlıyor. Kendisi aynı zamanda İstanbul ve İzmir Fotoğrafçılar Odası’nın da kurucusu.

Osmanlı topraklarında Müslümanların kurup işlettiği ilk fotoğrafhanenin parçalarının bir kısmını oğlu Mert Rüstem sayesinde sekiz bölümden oluşan müzede görebiliyoruz.

Ufak notlar ile beni etkileyen resimler;

Joseph Nicephore Niepce’nin evinin laboratuar penceresinden görünen manzaranın fotoğrafı, Dünya’nın ilk fotoğrafı, 1827. Fotoğraf, ışık yazısı anlamına gelir ve Yunanca fotos/ışık ve yazı/çizim kelimelerinden türetilmiştir. Fotoğrafa, “fotoğraf” ismini veren Sir John Herschel’dir.(1839)

İsmini birçok modelini tasarlayan Johann Kepler’den alan, karanlık oda/kutu anlamına gelen fotoğraf makinesinin prototipi Camera Obscura.

Alaminut (in a minute) fotoğraf makinesi. Yani “şipşak, anında,” fotoğraf. Eskilerin sokak fotoğrafçılığı. “Gözünüzü kırpmayın… Şimdi…Çekiyoruuummm… Dikkat…” sözleri size de tanıdık geldi mi? Bir de “…. Hatırası” fotograflarının da sahibi kendisi.

Fotoğraf arşivleri ile ilgili görüntü rezervleri, insanlık ailesine ait bellek kayıtlarını muhafaza etme ve değerlendirmenin yanı sıra “bellek” kavramını temsil eder.